Een onbeduidend dorpje op een ingepolderd stuk land. Dat is Ruigenhil – gebouwd in een polder met dezelfde naam – halverwege de 16de eeuw. En dat blijft het, totdat Willem van Oranje in 1583 besluit het te versterken in een poging de zuidgrens van Holland en de waterwegverbinding tussen Holland en Zeeland te verdedigen tegen de opmars van de Spaanse troepen. Het vestingstadje dat ontstaat, krijgt als nieuwe naam ‘Willems stad’ en behoudt in de eeuwen daarna zijn bijzondere vorm. En vanwege die bijzondere vorm, ga ik een weekend op pad om een stadswandeling door vestingstad Willemstad te maken.
De vesting die Willem van Oranje om de stad liet aanleggen, bestond oorspronkelijk uit een stervormige, zeshoekige omwalling met vijf bastions. Op de plek van het zesde bastion lag de haveningang. Een jaar na de dood van Willem van Oranje in 1584, krijgt Willemstad van zijn zoon Prins Maurits stadsrechten. Rond 1600 wordt de vesting versterkt door aan weerszijden van de haveningang een bastion toe te voegen. Zo krijgt de vesting z’n huidige vorm met zeven bastions, die vernoemd zijn naar de zeven provinciën.
Toegang
Zoals het hoort bij een echte vestingstad is Willemstad – dat omgeven wordt door water – beperkt toegankelijk. Er zijn maar twee punten waar je de stad in kunt; aan de noordkant via de Benedenkade en aan de oostkant via de Landpoortstraat. De twee stadspoorten die op deze plekken stonden – de Waterpoort en de Landpoort – zijn er helaas niet meer. Alleen het wachthuis bij de Waterpoort staat er nog.
Het stratenplan van het stadje is vervolgens simpel. Er lopen grofweg drie straten van noord naar zuid door het stadje, waarvan de middelste de grootste is en uitkomt bij de kerk en het kerkhof in het midden van het stratenplan. En er lopen drie straten van oost naar west door de stad, waarvan de middelste de winkelstraat is, die voor de kerk langsloopt.
Koepelkerk
De kerk die middenin Willemstad staat, is geen standaard exemplaar. Hij werd in 1607 gebouwd in opdracht van Prins Maurits die de bouw van deze eerste protestantse kerk in Nederland financierde op voorwaarde dat ‘ie rond of achtkantig van vorm zou zijn. En dus goed te onderscheiden van de katholieke kerken… De architect Coenraat Nordenburch koos voor een achthoekige koepelkerk met zes grote glas-in-lood ramen. Het is zeker de moeite waard deze kerk even van binnen te bekijken (dit kan elke zaterdagmiddag tussen 2 en 5 in de zomermaanden). En als je de mogelijkheid hebt om naar de top van de koepel te mogen klimmen, dan moet je dat zeker doen (niet in coronatijd, tenzij je geluk hebt). Boven wacht je een fantastisch 360o uitzicht over de stad.
Mauritshuis
Naast de kerk ligt het statige Mauritshuis, dat Prins Maurits in 1623 liet bouwen. Toen heette het nog de Prinsenhof en deed dienst als buitenverblijf. Het pand is momenteel niet te bezoeken omdat het verbouwd wordt tot bezoekerscentrum, waar bezoekers vanaf 2021 op interactieve wijze kennis kunnen maken met de Stelling van Willemstad; het totaal van de vesting Willemstad en de omliggende forten.
Stadswandeling door vestingstad Willemstad
De koepelkerk is een goed punt om je stadswandeling door vestingstad Willemstad te beginnen. Ik loop in de richting van de jachthaven over de brede Voorstraat met in het midden een promenade met bomen (waar ’s zomers de cafés hun terras hebben). Voor je bij de haven komt, zie je op de hoek van de Voorstraat en de Raadhuisstraat links het oude Raadhuis. Dit in 1587 mede door prins Maurits gefinancierde bouwwerk werd een combinatie van raadhuis en kerk bij gebrek aan voldoende geld om beide apart te bouwen.
Jachten en oude gebouwen
Bij de Jachthaven vergaap ik me aan de enorme jachten die er liggen; het contrast tussen de grote, sjieke boten en de oude panden rond de haven is bijzonder. Kijk ook even naar het Arsenaal dat iets verderop links aan de Benedenkade ligt en gebruikt werd om munitie en wapens in op te slaan. En natuurlijk ook naar het wachthuis dat daar net voorbij ligt. Via de Raadhuisstraat loop je links de vesting op. Je staat nu op bastion Gelderland dat links van de haveningang (of rechts als je van het water komt) aangelegd werd.
Bastions
Op bastion Gelderland zie je de invloed van de Duitse bezetters, die de stelling van Willemstad in de Tweede Wereldoorlog gebruikten als onderdeel van de Atlantic Wall verdedigingslinie. Met name op de twee bastions rond de haveningang bouwden de Duitsers vele bunkers en (munitie)opslagplaatsen. De meeste zijn gewoon toegankelijk en het is interessant (en leuk voor kinderen) om er een paar van binnen te bekijken of te beklimmen.
Ik wandel linksom over de vestingmuur om het stadje heen met de gracht aan mijn rechterhand. Achtereenvolgens passeer ik de bastions Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland en Overijssel. Het laatste bastion – Groningen – ligt middenin de jachthaven. Je komt er door langs de Orangemolen te lopen die in 1734 aan het einde van de Bovenkade gebouwd werd ter vervanging van de bestaand korenmolen. Op bastion Groningen zijn de invloeden van de Duitse bezetters ook nog goed zichtbaar. Neem even de tijd om de boten en de manoeuvres van de schippers in de jachthaven te bekijken.
Contrescarp
Ik kijk nog even in de Bovenkade (leuk straatje) voordat ik me omdraai en terugloop naar de tussen de bastions Friesland en Overijssel gelegen Landpoort. Hier loop je over de ravelijn – een extra verdedigingseiland in de vestinggracht – de stad uit om vervolgens na het water meteen rechts de ‘contrescarp’ op te wandelen. Deze dijkachtige extra verdedigingslinie rond de stad ligt tussen twee grachten in. Over de contrescarp loop je tussen de bomen door, terug om Willemstad heen, maar nu buiten de vesting.
Aan het eind van de contrescarp vind je jachthaven De Batterij Willemstad. Daar vandaan kan je Willemstad weer in over de Westbeer. Deze waterkering – vroeger met sluis – was bedoeld het land rondom de vesting te beschermen tegen overstromingen. Maar je kunt ook doorlopen langs de vuurtoren en via de originele toegangsweg (de Benedenkade) de stad weer inlopen. Strijk lekker neer op één van de terrassen aan het water en geniet van de luxe jachten, de oude gebouwen en de relaxte sfeer in dit bijzondere vestingstadje…
Knooppuntenroute
Je kunt op eigen gelegenheid een stadswandeling door vestingstad Willemstad (en er omheen) maken. Maar je kunt ook kiezen voor de knooppuntenroute stadwandeling Willemstad van 8 km. Dan loop je over de vesting, er omheen via de contrescarp en er nog verder omheen. Voor het laatste stuk sla je bij jachthaven De Batterij Willemstad linksaf in plaats van terug te lopen naar de stad. Maar… dat laatste stuk loop je bijna alleen maar langs de doorgaande weg en daarmee is het niet het leukste deel van de route. Wel is het de moeite waard om de Volkeraksluizen even te bekijken.
Parkeren
Bezoek je Willemstad met de auto dan is het goed om even na te denken waar je die het beste kwijt kunt. Op maandag tot en met woensdag gelden er geen restricties en kan je je auto binnen de vesting parkeren zo lang als je wilt. Van donderdag tot en met zondag geldt tussen 11:00 en 21.00 een maximale parkeerduur van 2 uur (blauwe zone, met parkeerschijf). Dat is net voldoende om een snelle stadswandeling door vestingstad Willemstad te maken, maar te kort als je ook nog iets wilt drinken bijvoorbeeld. In dat geval kan je beter parkeren op de grote parkeerplaats aan de Lantaarndijk net buiten de vesting aan het water. Op zon- en feestdagen tussen 1 maart en 1 november is de vesting helemaal afgesloten voor auto’s van binnenkomende bezoekers.
Eten bij Vista
Er zijn vast genoeg zaakjes in Willemstad waar je lekker kunt eten, maar als je echt goed wilt eten dan kan ik je Vista van harte aanraden. Dit restaurant met één Michelinster ligt op het verste puntje van het havenhoofd en komt inclusief weids uitzicht over het water, relaxte sfeer, fijne bediening en heerlijk eten!
Slapen in Hotel Mauritz & Belle Suites
De mogelijkheden om te overnachten in Willemstad zelf zijn beperkt. Uit het aanbod binnen de vesting koos ik Hotel Mauritz & Belle Suites aan de Landpoortstraat. Een prima keuze. De kamers zijn relatief standaard, maar wel aan de sjieke kant (de mijne in ieder geval), de mooie tuin is heerlijk voor een hapje of een drankje als het weer dat toelaat. Bonuspunten scoorde dit hotel bij mij met het heerlijke en uitgebreide ontbijt dat vanwege corona niet in buffetvorm aangeboden werd, maar in individuele porties op tafel kwam. Zo feestelijk! En heerlijk inclusief voldoende koffie om de dag goed te starten…
Meer informatie
Willemstad is een van de elf vestingsteden van de Zuiderwaterlinie. Het stadje ligt op zo’n 30 km ten zuiden van Rotterdam. Je rijdt er zo heen over de A29. Meer informatie over Willemstad vind je op de website van VVV Moerdijk, de gemeente waar Willemstad sinds 1997 toe behoort. Ben je geïnteresseerd in de geschiedenis van Willemstad, dan is de website van de Heemkundige Kring Willemstad een goede bron van informatie.
