Radio Kootwijk… Meerdere keren al liep ik langs dit imposante gebouw op de Veluwe. Maar altijd bekeek ik het van buiten, omdat het nooit open was. Dus als ik op Open Monumentendag een keer in de buurt ben, grijp ik mijn kans. Ik breng nogmaals een bezoek aan Radio Kootwijk én bekijk het monumentale pand dit keer ook vanbinnen.
Rots in de heide
Van verre zie je gebouw A van Radio Kootwijk al liggen. Of je nu uit het gelijknamige dorp komt of over de Veluwe wandelt; het iconische gebouw steekt als een grijzige rots uit het landschap. Ooit was dit gebouw, ontworpen door architect Julius Luthmann, een belangrijk zendstation voor communicatie met Nederlands-Indië. Nu is het een uniek monument in Amsterdamse School stijl met art-deco-elementen. Een monument zonder functie dat herinnert aan vervlogen tijden. Een massief betonnen bouwwerk met strakke lijnen en enorme ramen dat een beetje doet denken aan een modern kerkgebouw. Geen wonder dat het ook wel ‘de Kathedraal’ genoemd wordt. Of ‘de Sfinx van de Veluwe’…
De geschiedenis van Radio Kootwijk
Radio Kootwijk wordt tussen 1918 en 1923 gebouwd om draadloze communicatie tussen Nederland en Nederlands-Indië mogelijk te maken. Via lange-golfzenders kunnen berichten over duizenden kilometers afstand verzonden worden. Een enorme technologische vooruitgang in die tijd. In de jaren ’30 neemt de rol van Radio Kootwijk langzaam af omdat het zendstation steeds meer concurrentie krijgt van de telegraaf en kortegolfzenders.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog nemen de Duitsers het zendstation over en gebruiken het voor hun militaire communicatie. Aan het einde van de oorlog wordt het gebouw daarom door de geallieerden gebombardeerd om te voorkomen dat de bezetter het nog langer kan gebruiken. Als Radio Kootwijk na de oorlog hersteld is, behoudt het nog enige tijd de functie van radiocentrum. Maar uiteindelijk verliest het zijn waarde door de opkomst van satellietverbindingen. In 1998 sluit Radio Kootwijk definitief als zendstation en sindsdien wordt het gezien als cultureel erfgoed en gebruikt als evenementenlocatie.
Een bezoek aan Radio Kootwijk
Als je door de poort loopt, kom je op een ommuurde binnenplaats met een symmetrische lay-out. Aan beide kanten in de hoek, staan twee identieke, bijgebouwen. Dit zijn de voormalig pomphuisjes. Ze zijn gebouwd in dezelfde stijl als het hoofdgebouw; strak, functioneel en met de kenmerkende betonnen uitstraling. De pomphuisjes zorgden vroeger voor de koeling van de zenderinstallaties en de bevochtiging van de lucht om statische elektriciteit te verminderen. In het midden van de binnenplaats ligt een vierkante vijver waar het gebouw in weerspiegeld wordt. Hier kan je dé foto maken die iedereen maakt bij een bezoek aan Radio Kootwijk…
Binnenkijken in het verleden
We lopen om de vijver heen en de drie treden op naar de bijna onzichtbare deur in de betonnen gevel. Boven de deur staat in stenen reliëf ‘Radio Station’. Vanuit de centrale hal lopen we een rondje op de begane grond. Die had vroeger voornamelijk een technische functie. Hier vond je, verdeeld over verschillende ruimtes, onder andere de koelinstallatie, de schakelruimte, de elektriciteitsvoorziening en de personeelsruimtes. Op sommige plekken zitten de schakelaars en metertjes nog in de muur. Terug in de centrale hal nemen we de een van de twee trappen (want symmetrie) naar boven.
Eenmaal boven stappen we een enorme ruimte in. De omgang daarvan is overweldigend in combinatie met de leegte. We kijken over de zwart-witte tegelvloer met zijn ritmische patroon naar het enorme boogvormige raam aan de andere kant. De symmetrie is fantastisch, de constructie ook. Alles is gemaakt van lichtgrijs beton. De lange wanden met twee rijen ramen boven elkaar. De dakconstructie die doet denken aan een omgekeerde boot, met langwerpige liggende ramen op verschillende hoogtes. Ook van binnen lijkt Radio Kootwijk op een kerk, maar dan een lichte en ruimtelijke variant.
Als we een rondje lopen, zien we dat links van het grote raam een luik in de vloer zit waardoor de zware zendmachines ooit naar boven en naar beneden getakeld werden. Op informatieborden kunnen we zien hoe de ruimte er uit zag toen deze vol stond met zendapparatuur. Het kost niet veel moeite dat in het hier en nu voor ons te zien.
Via het trappenhuis, kunnen we nog één verdieping hoger in de toren. De verdieping met het balkon vanwaar je in de zendruimte kijkt. De mensen die er over de zwart witte tegelvloer lopen, lijken van boven zo klein in de enorme ruimte. Het blijft fascinerend om naar te kijken. En tegelijkertijd voel je de architectonische en historische waarde van dit pand zo goed als je over de immense ruimte uitkijkt. Communicatie met de hele wereld is nu zo makkelijk. Het is goed om ons te realiseren dat dat een eeuw geleden nog heel anders was. Radio Kootwijk daarvan een stille getuige.
De omgeving van Radio Kootwijk
Na ons bezoek aan gebouw A van Radio Kootwijk lopen we nog een rondje om het gebouw heen. Het heidelandschap met z’n zandverstuivingen is uitgestrekt en ruig. Dit was één van de redenen dat de Veluwe gekozen werd als locatie voor Radio Kootwijk; de krachtige radiosignalen konden hier zonder veel verstoringen worden verzonden en ontvangen. Bovendien was er voldoende ruimte voor de immense zendmasten die nodig waren. En mocht er iets misgaan, dan zou de relatief afgelegen ligging een directe impact op grote steden of dichtbevolkte gebieden voorkomen. De zendmasten die hier vroeger stonden, zijn er helaas niet meer. Deze zijn na de Tweede Wereldoorlog en in de jaren ’80 verdwenen. Op sommige plekken kun je de betonnen fundamenten nog in het landschap zien.
Rondleiding door gebouw A
Ben je enthousiast geworden en wil je Radio Kootwijk ook van binnen bekijken? Voor een bezoek aan Radio Kootwijk hoef je niet tot Open Monumentendag te wachten. Elke maand organiseert Staatsbosbeheer rondleidingen door het voormalig zendstation. Meestal in de weekenden. Na het welkom met een kop koffie of thee, wordt een korte film getoond. De gids neemt je vervolgens mee door het gebouw en vertelt je alles over de architectuur, de techniek, de boeiende historie en het leven in het dorp Radio Kootwijk. Voor deze rondleiding, die anderhalf uur duurt, betaal je € 19.50 per persoon. Kinderen t/m 12 jaar betalen € 8.00. De rondleiding is geschikt voor kinderen vanaf 6 jaar. Kijk voor data en tijden op de website van Staatsbosbeheer.
Als dit alternatief toch niet passend is, dan blijft Open Monumentendag een goede optie. Open Monumentendag valt in een weekend in de eerste helft van september. Er wordt dan – voor zover ik kon zien – geen leeftijdsgrens gehanteerd voor een bezoek aan Radio Kootwijk en je kan bovendien gratis naar binnen.
Bereikbaarheid van Radio Kootwijk
Een bezoek aan Radio Kootwijk is een uitdaging met het OV. Er is geen directe buslijn die naar Radio Kootwijk rijdt. Bijvoorbeeld vanaf station Apeldoorn, het dichtstbijzijnde treinstation. Je kunt vandaar wel met een bus naar Kootwijk of Harskamp komen, maar dan ben je nog steeds een flink stuk (enkele kilometers) verwijderd van het zendgebouw zelf. Radio Kootwijk is prima te bereiken met de auto, maar je kunt niet tot aan het gebouw rijden (tenzij je een speciale ontheffing hebt). Er is een kleine parkeerplaats aan de rand van het terrein. Vanaf daar loop je in ongeveer 10 minuten naar het zendgebouw zelf. Met de fiets of te voet kan je het zendgebouw prima bereiken.
Tijdens Open Monumentendag, theaterfestivals of andere culturele evenementen wordt de bereikbaarheid vaak tijdelijk verbeterd. Soms rijden er pendelbussen vanaf Apeldoorn of speciale parkeerregelingen aan de rand van het terrein. Hou daarvoor altijd de website van Staatsbosbeheer of het evenement zelf in de gaten.
Horeca bij Radio Kootwijk
Reken niet op horeca als je een bezoek aan Radio Kootwijk brengt. Als je geluk hebt – in het weekend – is De Garage Radio Kootwijk (Radioweg 3) open. Verwacht niet te veel van de kaart, maar ze hebben wel een fijn terras. Op Open Monumentendag staan er kraampjes op de ommuurde binnenplaats voor een hapje en een drankje.
Overnachten in de buurt van Radio Kootwijk
Natuurlijk kan je Radio Kootwijk bezoeken als dagtocht. Maar de Veluwe is zo mooi en je kunt er zo fijn wandelen dat het eigenlijk zonde is om er maar zo kort te zijn. In de buurt van Radio Kootwijk vind je verschillende gehuchten en dorpen waar je kunt overnachten en van waaruit de Veluwe kunt ontdekken. Het gehucht Radio Kootwijk is de plek waar vroeger het personeel van het radiostation woonde. Het ligt naast het zendcomplex, maar je hebt er geen hotels. Iets verder weg ligt Kootwijk, een klein, sfeervol Veluws dorpje met rietgedekte huizen, een dorpskerk en een bungalowpark of drie. Hoog Buurlo is niet meer dan een buurtschap, met oude schaapskooien, een boswachtershuis en een sprookjesachtige ligging in de hei. Harskamp, tussen Ede en Kootwijk, is bekend vanwege het militaire oefenterrein. Maar je kunt er ook prima overnachten. In Uddel, dat 8 kilometer van Radio Kootwijk afligt, vind je verschillende leuke overnachtingsplekken. En dat geldt ook voor Garderen, een dorp dat ingesteld is op toeristen met een ruime keuze aan hotels en restaurants.
De foto’s in dit blog zijn gemaakt tijdens twee verschillende bezoeken aan Radio Kootwijk; de ene keer met mooi weer, de andere (eerdere) keer was het grijs en regenachtig.
Dit blog bevat affiliate links.
