Bijna iedereen kan precies vertellen hoe een gevangenis er van binnen uit ziet, maar bijna niemand – uitzonderingen daargelaten – heeft dat ook met eigen ogen gezien. En nee, in een gevangenis die nog in gebruik is, kom je ook niet zo makkelijk binnen. Bij uitzondering misschien op Open Monumentendag of op de open dag van de Dienst Justitiële Inrichtingen. Gelukkig zijn er ook gevangenissen die niet meer in gebruik zijn, maar waar je nog wel goed kunt zien en voelen hoe het er geweest moet zijn. De Blokhuispoort in Leeuwarden is zo’n plek. Een bezoek aan deze voormalig gevangenis is een aanrader voor iedereen die van mooie gebouwen en spannende verhalen houdt.
Eerst even wat geschiedenis…
De Blokhuispoort in Leeuwarden staat op de zuidoostelijke hoek van de oude binnenstad (Blokhuisplein 40), met aan de ene kant de Oostergracht en om de hoek de Zuidergracht. Het is een bijzonder gebouw dat eruit ziet als een fort en in 1499 ook met die functie gebouwd werd. In 1580 werd het in gebruik genomen als gevangenis en in 1661 werd aan de achterzijde van het Blokhuis een huis van ‘Tuchtiging en Opsluiting’ aangebouwd. Na een allesverwoestende brand, gevolgd door nieuwbouw en een verbouwing, wordt het gehele complex in 1870 afgebroken.
Het gebouw dat daarna verrijst op deze plek, staat er nog steeds. Vanaf 1874 doet het ruim 130 jaar dienst als gevangenis (voor veroordeelden) en huis van bewaring (voor mensen die in voorlopige hechtenis zitten). In 1960 wordt de Blokhuispoort zelfs uitgeroepen tot strengste gevangenis van Nederland. In 2008 moet de gevangenis noodgedwongen sluiten wanneer blijkt dat het gebouw niet meer voldoet aan de eisen van deze tijd en een verbouwing te duur is. Sinds 2008 wordt de Blokhuispoort ontwikkeld tot creatief bedrijvencentrum en evenementenlocatie.
Rondleiding door De Blokhuispoort
Bij de ingang van voormalig gevangenis de Blokhuispoort worden we opgewacht door onze gids; een gezellige dame die jaren als bewaker in deze gevangenis gewerkt heeft. Zij zal ons vanmiddag rondleiden en heeft er duidelijk zin in. We lopen over de eerste binnenplaats langs het voormalig cellencomplex B, waar vroeger criminelen zaten die een straf van ten minste 25 jaar moesten uitzitten. Onze eerste stop zijn de ontvangstcellen onder het tweede poortgebouw. Het zijn kleine hokjes van ongeveer 5 m2 met een bankje erin. De muren zijn helemaal volgeschreven; een herinnering aan eenieder die hier tijd doorgebracht heeft. Zoals Klaas Bruinsma bijvoorbeeld. Ik probeer me voor te stellen hoe het is om uren in zo’n kleine ruimte te zitten wachten. Het geeft me een beklemmende gevoel…
We lopen onder het poortgebouw door en komen op de grote luchtplaats. Hier kan je goed zien hoe groot en mooi de Blokhuispoort is. En hoeveel het gebouw nog steeds op een fort lijkt met z’n toegangspoorten en torens. Op de voormalig luchtplaats is nu het terras van een café met de treffende naam ‘De Bak’. Hier kan je op maandag tot en met zaterdag terecht voor een drankje. Op donderdag en vrijdag kan je er ook eten; de ene dag het 3 cellenmenu en de ander de Bakhap.
Spannende verhalen
Het is leuk om met onze gids op pad te zijn. Ze zit vol verhalen en vertelt honderduit over alle leuke en minder leuke dingen die ze tijdens haar werk meegemaakt heeft. Bijvoorbeeld over die keer dat iemand probeerde te ontsnappen door een aanloop te nemen en via de muur tot op het dak te klimmen. Verbazingwekkend genoeg lukte dat ook nog. Toch jammer, dat hij eenmaal op het dak last van hoogtevrees kreeg en er aan de andere kant niet af durfde. Of die keer dat iemand tijdens het luchten snel in een boom klom en toen iedereen weer binnen was, via het openslaande raam van de directeur naar binnen klom en probeerde te ontsnappen.
Als we doorlopen komen we in cellencomplex A. Het ziet eruit als een gevangenis zoals iedereen die wel kent van tv. Zo’n gang met aan weerszijden knalblauwe celdeuren. Zo’n gang van meerdere verdiepingen met in het midden open ruimtes afgezet met gele balustrades. In dit deel van het pand komen straks allerlei creatieve bedrijfjes te zitten. Ik begrijp dat de deuren hun karakteristieke blauwe kleur behouden, maar de gele balustrades worden zwart geverfd. Jammer genoeg kunnen we vanwege de werkzaamheden niet verder kijken (dus ook niet in een cel).
Nog meer spannende ontsnappingsverhalen
In dit deel vertelt onze gids het verhaal van één van de meest succesvolle verzetsdaden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Toen 51 verzetsmensen dankzij een strakke voorbereiding en hulp van binnenuit gelijktijdig bevrijd werden uit de Blokhuispoort. We hangen aan haar lippen als ze vertelt hoe, terwijl de bevrijdingsoperatie aan de gang was, de Duitsers onverwachts langskwamen met een arrestant. Hoe de gevangenen de gevangenis in kleine groepjes moesten verlaten om geen argwaan te wekken en ’s nachts op zoek moesten naar hun onderduikadressen. De Duitsers waren blijkbaar zo onder de indruk van deze bevrijdingsactie – die de geschiedenisboeken ingegaan is als één van de grootste ontsnappingen ooit – waarbij geen schot gelost is, dat ze geen represailles namen. Wat een goed verhaal!
Op weg naar de uitgang laat onze gids ons nog even de Isoleercellen zien. Hier kwam je terecht als je onhandelbaar was of iets uitgevreten had in de gevangenis. Ik hoef maar één blik naar binnen te werpen om te weten dat het echt geen pretje is om daar te moeten verblijven. De kleine hokjes van 2 bij 2 waar je 23 uur per dag in het donker zit met alleen een wc-emmer en een stenen bed dat net iets schuin loopt, waardoor je nooit lekker ligt, worden gelukkig al een tijdje niet meer gebruikt. Te mensonterend. Daar hadden ze vroeger gewoon geen boodschap aan. Van onze gids begrijp ik dat de meeste gevangenen na 23 uur in het donker overigens niet eens naar buiten wilden; het licht deed teveel pijn aan hun ogen. Het vrijwel geheel overdekte luchtplaatsje is trouwens ook niet echt een gezellig plekje.
En dan zijn we weer terug bij de ingang en is er anderhalf uur voorbij. Zomaar eigenlijk. Grote afstanden hebben we niet afgelegd, maar wat hebben we veel fantastische verhalen gehoord over het wel en wee in de tijd dat dit mooie gebouw nog een gevangenis was. En dat was zo interessant dat ik vergeten ben onderweg foto’s te maken. Dus als je wat beelden mist… dan komt het daardoor.
Jij kan ook mee met zo’n spannende rondleiding
Als je nog nooit rondgekeken hebt in een (voormalig) gevangenis en je van spannende verhalen houdt, dan is het leuk om je een keer te laten rondleiden door de Blokhuispoort. Elke zaterdag worden er twee rondleiding georganiseerd van anderhalf tot twee uur. Deze starten om 14.00 en 16.00. Met kleine kinderen zou ik liever in het café gaan zitten, want het is lang luisteren naar verhalen die niet bijster geschikt zijn voor kleine kinderoren. Met wat oudere kinderen is het daarentegen juist een leuk uitje. Voor meer informatie: http://www.blokhuispoort.frl/gebeurtenis/rondleiding/
Ben je uitgekeken in de Blokhuispoort en op zoek naar een leuke plek om iets te eten of te drinken, loop dan over de Druifstreek richting de Tweebaksmarkt. Op dit stuk vind je een aantal leuke tentjes, waaronder de Ierse Pub Paddy O’Ryan. Lekker eten kan bij Post Plaza, in het voormalige postkantoor. Het is een beetje een sjieke bedoening – en daarom wat mij betreft minder geschikt met kleine kinderen – maar dat moet met wat grotere kinderen geen probleem zijn.
Ik bezocht de Blokhuispoort in Leeuwarden als onderdeel van het bloggersevent in NP De Alde Feanen.
