Schiermonnikoog – ook wel liefkozend afgekort als ‘Schier’ – is niet alleen het kleinste bewoonde Nederlandse Waddeneiland, maar wat mij betreft ook het leukste. Geen betere plek om te onthaasten dan op Schier. Niet alleen bestaat dit eiland bijna helemaal uit natuur, Schier is daarnaast vrijwel geheel autovrij. Alleen bewoners en bedrijven mogen met een auto op het eiland. Daar staat tegenover dat je op Schier – dat 18 kilometer lang en 3,5 kilometer breed is – 30 km fietspad vindt. Je kunt dus prima fietsen op Schiermonnikoog, maar je kunt er ook eindeloos wandelen. Hou daarbij wel rekening met het broedseizoen want dan zijn de wandelroutes door de natuur niet toegankelijk.
Nationaal Park
Schiermonnikoog is sinds 1989 een Nationaal Park. Het is een plek waar de natuur z’n gang kan gaan. Wind en water bepalen in grote mate hoe het eiland er uit ziet, wat er groeit en welke dieren en vogels zich er thuis voelen. Het Westen en Noorden van het eiland bestaan voornamelijk uit strand en duinen. Het oostelijke en zuidelijke deel bestaat uit kwelders en grasland. Er is één dorp – met dezelfde naam als het eiland – en de meeste (vakantie)huizen en hotels bevinden zich daar omheen. Op de oostelijke helft van het eiland vind je nagenoeg geen bebouwing. Als je gaat wandelen of fietsen op Schiermonnikoog kom je ongetwijfeld veel verschillende planten en vogels tegen. Sinds 2009 is het hele Waddengebied Werelderfgoed.
Fietsen op Schiermonnikoog
Het huren van fietsen op Schiermonnikoog is altijd een goed idee. En zeker als je maar een dag op het eiland bent. Fietsen huur je ofwel in het dorp, bij Soepboer (Paaslandweg) of Schierfiets (Badweg). Maar makkelijker is het om je fiets te huren bij Veerdam. Deze staat dan voor je klaar op de pier als je van de boot afkomt. Je kunt je fiets meteen meenemen en op pad gaan. Reserveren kan online (een aanrader in het hoogseizoen), maar hoeft in het laagseizoen niet.
Leuke plekken en bijzondere bezienswaardigheden
In dit blog een overzicht van leuke plekken en bijzondere bezienswaardigheden op Schier. Als je een beetje doorfietst kan je ze allemaal op één dag bezoeken èn ook nog uitgebreid op het terras zitten. Maar dat hoeft natuurlijk niet als je langer op het eiland verblijft. Dan doe je er elke dag een paar. Op onderstaande kaart zie je precies waar je mijn zeventien tips kunt vinden. Weet je meteen hoe je moet wandelen of fietsen op Schiermonnikoog om er te komen…
Schiermonnikoog met kinderen
Omdat Schier relatief klein en autoluw is, is het een prima eiland om met kinderen te bezoeken. Laat ze lekker zelf fietsen op Schiermonnikoog of huur een tandem. Er zijn genoeg leuke plekken en bezienswaardigheden die je kunt bezoeken. Ik heb zelf in mijn jeugd heel wat afgefietst op dit eiland en op de meeste plekken die ik in dit blog noem, kwam ik toen ook al. In mijn herinnering waren de afstanden alleen groter en de duinen hoger…
1. Bank van Banck
Op de dijk langs de zuidkant van Schier kom je ongeveer ter hoogte van de Waddenhaven, de Bank van Banck tegen. Meneer Banck was vanaf 1858 eigenaar van Schiermonnikoog; hij kocht het eiland voor 96.055 gulden (ongeveer 40.000 euro). In 1860 bouwde hij de zeedijk waar je nu opstaat om het dorp te beschermen tegen het water. Hierdoor polderde hij een stuk kwelder in dat nu de Banckspolder heet. Ter nagedachtenis aan de heer Banck werd op zijn favoriete plekje op de zeedijk, een stenen bank gebouwd. Vanaf dit punt heb je prachtig uitzicht over Schier en het Wad.
2. Uitkijkpunt Westerplas
Niet ver van de Bank van Banck vind je de Westerplas, de belangrijkste zoetwaterplas op Schiermonnikoog. Hier komt een deel van het drinkwater op het eiland vandaan. Daarnaast is het een belangrijke rustplek voor watervogels tijdens de vogeltrek in het voor- en najaar. Wil je een blik werpen op (de vogels in) de Westerplas, parkeer dan je fiets op de aangegeven plek en wandel naar de vogelkijkhut. Deze is gebouwd nadat Schier in 2006 in het NCRV-programma met dezelfde naam verkozen werd tot ‘de mooiste plek van Nederland’. Met het geldbedrag dat initiatiefnemer Sytze Schut daarmee won, liet hij deze hut bouwen die ook toegankelijk is voor minder validen.
3. Westerstrand
Aan de westkant van Schier vind je de Westerduinen en het Westerstrand. Dit enorm brede strand – de breedte hangt af van de getijden – is een fijne plek om uit te waaien. Met uitzicht op zandplaat ‘Het Rif‘ en het eilandje ‘Engelsmanplaat. Vóór 1720 lag op de plek van het Westerstrand het dorpje Westerburen. Dit dorp is in de loop der eeuwen echter verzwolgen door de zee. Dat is niet gek als je weet dat Schier – net als de andere Waddeneilanden – oostwaarts ‘beweegt’; door erosie verdwijnt eiland aan de westkant en door sedimentatie groeit het eiland aan de oostkant langzaam weer aan.
Verdronken dorpen als Westerburen vind je ook in Zeeland, bijvoorbeeld op Schouwen-Duiveland…
4. Schiermonnikoog (dorp)
Als je gaat wandelen of fietsen op Schiermonnikoog, ga je natuurlijk ook even naar het gelijknamige dorpje. Het dorp wordt ook wel Oosterburen genoemd, omdat het in de plaats kwam van het oorspronkelijke dorp Westerburen dat in zee verdween. Dit is meteen ook het enige dorp op het eiland en dus the place to be voor een hapje en een drankje. Aan de Middenstreek, de Voorstreek en de Langestreek vind je nog veel karakteristieke huizen uit de 18de eeuw. Dit zijn ook de oudste straten – streken – van het dorp, die van Oost naar West aangelegd werden om zo min mogelijk last te hebben van de wind op het eiland. De rest van het dorp is er in de loop der eeuwen bijgebouwd.
5. Hotel van der Werff
Midden in het dorp op de hoek van de Middenstreek en de Reeweg staat het oudste hotel van Schiermonnikoog: Hotel van der Werff. Het hotel werd in 1726 gebouwd als het nieuwe Recht-, Raad- en Posthuis en deed dienst als herberg en later ook als rechtbank. In 1852 kreeg het pand officieel de functie van ‘Posthuis’ (er werd toen al geen recht meer gesproken) en in 1866 werd het daarnaast ‘Wachtlokaal der Eersten Stoombootdienst Groningen-Schiermonnikoog visa versa’. In 1913 wordt het pand met daarin ‘Hotel de Boer’ voor zevenduizend gulden verkocht aan Sake van der Werff. Hij neemt de exploitatie over en onder zijn leiding groeit Hotel van der Werff uit tot een begrip op Schier.
6. Walviskaak
Schuin tegenover Hotel van der Werff, staat de onderkaak van een blauwe vinvis. De vinvis werden in 1950 door Klaas Visser – eilander en kapitein van de Willem Barentsz – doodgeschoten in de Zuidelijke IJszee. De Willem Barentsz was het ‘walvisfabrieksschip’ dat samen met een vloot vangschepen na de Tweede-Wereldoorlog achttien walvisexpedities richting Antarctica ondernam. Aan boord waren veel inwoners van Schiermonnikoog. Klaas Visser schonk de walviskaak aan Schiermonnikoog en deze herinnert nu nog aan de periode van de walvisvaart.
7. Zuidertoren
Aan de noordkant van het dorp vind je één van de twee vuurtorens op Schier. Gek genoeg wordt deze witte toren de Zuidertoren genoemd. De rode Noordertoren staat hemelsbreed 1 kilometer noordelijker. Beide torens werden in 1854 gebouwd om zeelui te helpen om Schier heen te varen. In 1910 verloor de Zuidertoren zijn functie als vuurtoren, waarna de toren tussen 1950 en 1992 gebruikt werd als watertoren. Sindsdien gebruikt KPN de Zuidertoren als antenne-toren. Je kunt de toren voor 5 euro per persoon bezoeken (na corona). Het geld wordt gebruikt voor het in standhouden van de toren (tevens Rijksmonument).
8. Kobbeduinen
De Kobbeduinen liggen – als je Schier bekijkt – nog op het westelijke deel van het eiland. Toch is dit natuurgebied de meest oostelijk plek waar je kunt komen als je gaat fietsen op Schiermonnikoog. Dit deel van Schier bestaat niet uit duinen, maar uit kwelders en is een plek waar in het voorjaar veel vogels broeden.
In deze kwelders – die in het broedseizoen niet toegankelijk zijn – liggen de bakens van de Kobbeduinen en – 12 kilometer wandelen verder naar het Oosten – het Willemsduin. Deze driehoekige houten bouwsels werden voor het eerst in 1731 geplaatst en waren bedoeld om schepen overdag op het wad de weg te wijzen.
9. De Marlijn
Wil je naar de meest noordelijke horecagelegenheid van Nederland, dan moet je op Schiermonnikoog zijn. Strandpaviljoen De Marlijn ligt aan het einde van de Prins Bernhardweg ter hoogte van de strandovergang en heeft een heerlijk terras op het Zuiden met zitzakken, relaxte banken en hoge tafels. Je kunt er fruits de mer eten en Schierse biertjes drinken.
10. Bunkermuseum Schlei
Vlakbij De Marlijn, aan het einde van de Prins Bernhardweg, bouwden de Duitsers in 1941 een radardorp met de naam Schlei. Deze groep bunkers voorzien van radar- en afluisterapparatuur had als doel de geallieerden in de gaten te houden en hun komst te voorzien. In één van de bunkers – die tijdens de Tweede Wereldoorlog als communicatiecentrum diende – is tegenwoordig het Bunkermuseum Schlei gevestigd. In het Bunkermuseum Schlei kom je meer te weten over de bombardementen op Schiermonnikoog, het spoorlijntje dat de Duitsers aanlegden om het radardorp Schlei te bouwen en de radarantennes die er hebben gestaan.
11. De Flakbatterie (of Flankbatterie)
Aan het einde van de Badweg ter hoogte van het Westerhofpad (achter strandhotel Noderstraun) bouwden de Duitsers de Flakbatterie. Flak staat voor Flugzeug Abwehr Kanons; luchtafweergeschut dus. Het geschut op deze bunkers was bedoeld ter verdediging van het radardorp Schlei. Beide bunkerdorpen – en De Wasserman (waarover later meer) – maakten deel uit van de Atlantik Wall.
Eén van de bunkers van de Flakbatterie – gelegen op de plek waar het Bospad en het Westerhofpad elkaar kruisen – is uitgegraven en toegankelijk voor publiek. Binnen vind je verschillende grote zwart-witfoto’s uit de oorlogsjaren met daarbij uitleg over een aantal belangrijke gebeurtenissen uit die tijd op Schiermonnikoog.
12. Paal 3
Aan het einde van de Badweg vind je het ‘Activiteitenstrand’. Dit deel van het meest noordelijke strand van Nederland is specifiek bedoeld voor het beoefenen van een breed scala aan strand- en watersporten als vliegeren, kitesurfen en blokarten. Strandpaviljoen Paal 3 is de westelijke grens van deze activiteitenzone (en Paal 5 de oostelijke). Het strandpaviljoen staat pontificaal midden op het strand. Niet te missen en met prachtig uitzicht over het strand. Een heerlijke plek voor een drankje aan het einde van de dag.
13. Noordertoren
Niet alleen vanaf de Badweg maar ook via het Vuurtorenpad – een zijstraatje van de Badweg – kan je het strand op. Je komt in dat laatste geval langs de Noordertoren; de rode broer van de witte Zuidertoren. In tegenstelling tot de Zuidertoren, die al lang geen vuurtoren meer is, is de Noordertoren nog in bedrijf en wordt 24 uur per dag bemand. Oorspronkelijk hadden beide vuurtorens een stilstaand licht, maar aan het begin van de 20ste eeuw wordt het licht in de rode vuurtoren vervangen door een ronddraaiend licht. Vanaf dat moment hebben de schippers aan één vuurtoren genoeg om rond Schier te navigeren en wordt de Zuidertoren buiten gebruik gesteld.
14. De Wasserman
In 1943 hadden de Duitsers op het hoogste duin van Schiermonnikoog – halverwege de Prins Berhardweg – een enorm radarsysteem bedacht. Het duin werd afgegraven om een bunker van 17 meter hoog te bouwen die als basis voor de radar moest dienen. Eenmaal klaar verstopten de Duisters de bunker weer grotendeels onder het zand. Helaas werd het radarsysteem ‘de Wassermann’ nooit op de bunker geplaats omdat er bij de bouw iets niet goed gegaan was. De 40 meter hoge mast bleek niet in op de daarvoor bestemde plek te passen.
De bunker – die de naam van het radarsysteem kreeg – heeft uiteindelijk geen rol gespeeld in de Duitse verdediging. Maar hij staat er nog wel en is zeker een bezoekje waard als je gaat wandelen of fietsen op Schiermonnikoog. Je kunt de bunker van binnen en buiten bekijken. Bovenop is een uitkijkpunt van waar je een fantastisch uitzicht over Schiermonnikoog hebt.
15. Vredenhof
Verstopt tussen de bomen aan de Reddingsweg vind je een kleine begraafplaats: Vredenhof. Op deze vredige plek liggen drenkelingen en slachtoffers uit beide Wereldoorlogen begraven afkomstig uit onder meer Australië, Canada, Polen, Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië. Je kunt er komen door het wandelpad vanaf De Wasserman te nemen. Of links aan te houden als de Reddingsweg splitst.
16. Berkenplas
Ten oosten van het dorp op het beboste deel van het eiland ligt een klein zoetwatermeertje: de Berkenplas. Deze plas is ontstaan in 1962 toen op deze plek zand afgegraven werd om de doorgebroken zeedijk te repareren. Nu is het een recreatieplas met speelnatuur en een restaurant. Het water wordt gezuiverd door een zogeheten helofytenfilter – een zandfilter, beplant met riet – waardoor de waterkwaliteit goed is.
17. Eendenkooi
Een bijzondere plek op Schiermonnikoog is de Eendenkooi bij boerderij de Kooiplaats. Deze plek om eenden (en andere vogels) te vangen, ligt er al sinds 1861. De Eendenkooi bestaat uit een vijver met daaromheen bos. Hoe het vangen precies in z’n werk ging, kan ik je niet vertellen. Maar er kwam geen geweer aan te pas. Wil je weten hoe de kooiker de vogels ving? Ga dan mee op excursies van half april tot half juli. Kooiker Theun geeft dan uitleg over de precieze werking van de Eendenkooi. Eendenkooien zijn overigens typisch Nederlands, maar er zijn er maar weinig bewaard gebleven.
Tot slot
Mis jij een leuke plek of bezienswaardigheid op Schiermonnikoog in dit overzicht? Laat het weten in de reacties.
