Over verdronken dorpen, zeemeerminnen en de Plompe toren van Koudekerke

Als je naar het strand van Westenschouwen (Schouwen-Duiveland, Zeeland) gaat, vind je bovenaan de strandovergang een plaquette die vertelt over Het verdronken Westenschouwen. Volgens de plaquette lag hier voor de kust in de Middeleeuwen de havenbuurt van Westenschouwen. De haven verzandde rond 1500. Later gaat het verhaal dat een zeemeerman het stadje vervloekt heeft. Op het bord staat ook dat de resten van deze verdronken stad soms zichtbaar zijn op het strand.

Ik wil heel graag een glimp opvangen van het verdronken Westenschouwen als ik op dat strand ben. Het idee dat ik op de overblijfselen van een middeleeuwse stad loopt, intrigeert me. Ik let extra goed op, maar ik zie natuurlijk niets. Zou het echt voorkomen dat je de overblijfselen van de verdronken stad kunt zien op het strand? Misschien alleen bij stormachtig weer als een deel van het zand afgeslagen wordt…

Verdronken dorpen

Westenschouwen is niet het enige dorp op Schouwen-Duivenland dat verdronk; in de afgelopen eeuwen verdronken er zo’n 14 dorpen. Deze dorpen werden letterlijk weggespoeld door het water als gevolg van een stormvloed of een dijkdoorbraak. Het overkwam ook het dorp Koudekerke dat zich net iets zuidelijker op Schouwen-Duivenland aan de Oosterschelde bevond. Koudekerke lag in de Middeleeuwen op Zuidland; een stuk land tussen de huidige dijk en de oorspronkelijke zeedijk 3 kilometer verderop in de Oosterschelde.

Die dijk werd weggeslagen door wind en water waardoor het achterland overstroomde. Als men zo’n dijkdoorbraak zag aankomen, dan bouwden de bewoners alvast en nieuwe dijk in het achterland (inlaagdijk). De dorpen die tussen de oude en nieuwe dijk terecht kwamen, werden afgebroken. Zo ook Koudekerke dat tussen 1550 en 1600 bijna helemaal buitendijks kwam te liggen. De kerk lag nog achter de inlaagdijk, maar deze werd bij gebrek aan bezoekers ook afgebroken net als de andere huizen en gebouwen. Alleen de kerktoren – de Plompe toren van Koudekerke –- bleef bestaan als baken voor het drukke scheepsverkeer op de Oosterschelde.

Wil je weten waar de verdronken dorpen op Zuidland lagen? Over de hele lengte van de dijk vind je doorzichtige panelen met daarop de locaties van de dorpen. Als je er doorheen kijkt richting het water, zie je de dorpen liggen. Bij de Plompe toren staat en ook één op de zeedijk…

De zeemeermin van Westenschouwen

De legende van de zeemeermin van Westenschouwen vertelt hetzelfde verhaal, maar dan net anders. Een verhaal over vissers die op een dag een zeemeermin in hun netten vinden. Over een zeemeerman die de haven in zwemt en de vissers vraag haar vrij te laten. De vissers doen alsof ze hem niet horen, lachen hem uit en laten de zeemeermin sterven op de kade. De zeemeerman gooit wier en zand richting de haven en spreekt een vloek uit over dorp:

‘Westenschouwen, ’t zal u rouwen

dat ge heeft geroofd mijn vrouwe,

Westenschouwen zal vergaan

alleen de toren zal blijven staan’

De zeemeerman zwemt weg en onheil treft het dorp. De haven verzandt, huizen storten in en de inwoners moeten elders een onderkomen zoeken.

Plompe toren

Is de Plompe toren de toren uit de legende? Dat is maar zeer de vraag… Feit is wel dat het op dit moment de enige toren van een verdronken dorp is die nog overeind staat. En dat in zichzelf is al bijzonder. Ik wil er dan ook graag naar toe. En dat kan, want de toren is eigendom van Natuurmonumenten en open voor publiek (elke dag het hele jaar door van 9 tot 6 toegankelijk). Je kunt er vanuit Burgh-Haamstede makkelijk heen fietsen, maar je kan ook – zoals wij – met de auto gaan. Er is een parkeerplaats naast de toren.

Zodra we de toren binnenkomen en de deur sluiten, begint een stem het verhaal van de Zeemeermin van Westenschouwen te vertellen. Boven ons hangt een cirkelvormige schilderij waarop het verhaal afgebeeld wordt. Deze ruimte is – zoals elke ruimte in de toren – vrij klein, dus als het druk is, sta je hier krap. Het duurt even voordat we naar boven kunnen want de kinderen vinden het verhaal heel spannend en willen het nog een keer luisteren.

De trap naar boven is smal en je kunt elkaar onderweg niet passeren, dus het is even goed opletten of er ook mensen van de andere kant komen. Elke verdieping – ik meen dat je er drie tegenkomt onderweg – heeft Natuurmonumenten ingericht als mini-tentoonstellingsruimte met informatie over de geschiedenis van Koudekerke en omgeving.

Karrevelden

Vanaf de top van de Plompe toren – op 23 meter hoogte – heb je een fantastisch uitzicht over de omgeving. Over de Oosterschelde waar ooit Zuidland met z’n verdronken dorpen lag. En over het land achter de inlaagdijk dat nat en kleurrijk is. Het waait hier wel een stuk harder dan op de grond. Kijk je graag naar vogels? Dat kan vanaf hier prima, dus neem dan vooral je verrekijker mee!

Het land achter de dijk waar de toren in staat, wordt de Koudekerkse Inlaag genoemd. En in deze inlaag vind je de zogenaamde karrevelden; stukken land waarvan de klei afgegraven is om de zeedijk te versterken. De klei, die in lange stroken afgegraven is, werd afgevoerd op karren. Het landschap dat achterbleef, bestond uit lange plassen met repen land ertussen. Vanaf de toren kan je de overblijfselen van deze karrevelden goed zien.

Het water in dit gebied is brak omdat zout zeewater zich vermengt met het zoete grondwater. Daarom vind je in dit gebied planten die van zoutwater houden. Zoals zeekraal dat in de winter rood kleurt en het natte groene landschap een opvallend kleuraccent geeft.

Wandelen

Natuurmonumenten heeft rondom de toren een wandelroute van 3,7 kilometer uitgezet die door de Koudekerkse inlaag en de karrevelden gaat. Ga op zoek naar roof- en weidevogels of spot een ree. De route begint en eindigt bij de Plompe toren.